Het argument om iets te doen of te laten omdat het natuurlijk is, wordt veelal als irrationeel afgeschilderd. Ook de paleo leefstijl is gebaseerd op het idee dat het ‘natuurlijk’ is. De vraag is of het wel zo irrationeel is.
Denken vanuit harmonie met dier, plant en planeet in plaats van hierarchie in de voedselketen zou wel eens belangrijk kunnen zijn voor onze vitaliteit.
Het belangrijkst argument tegen ‘het is natuurlijk’ is de ongenuanceerdheid waarmee het gebracht wordt. Het idee dat iets beter is om te eten, puur omdat het natuurlijk is, is onverstandig, alleen al omdat er zoveel planten in de natuur giftig zijn. De tegenreactie is dan ook het argument van generlei betekenis is. De discussie wordt ook nog vertroebeld door de inzet van allerlei natuurstromingen met weinig toetsbare ideeën zoals Ayurveda en de antroposofie. Wij pleiten echter voor schetsen van een context voor de betekenis van ‘natuurlijk’ met behulp van wetenschap en de daaruit voortvloeiende evolutietheorie.
Survival of the fittest
Volgens de evolutietheorie zal de soort dat het best past (to fit) in de omgeving ook de grootste kans hebben om te overleven. Een verandering in deze omgeving kan ervoor zorgen dat een organisme niet meer past. Een dergelijke verandering wordt selectiedruk genoemd en dat kan leiden tot het uitsterven van een soort. Dat een enkele factor, zoals een dodelijk virus, leidt tot het volledig uitsterven van een soort, is zeldzaam. Er is namelijk binnen de soort vaak voldoende variatie, waardoor velen van de soort ongevoelig zijn voor de ziekteverwekker. Variatie biedt daarmee een bufferwerking tegen de catastrofale effecten van selectiedruk. Variatie lijkt op verschillende niveaus doorgevoerd te zijn, zoals de strikte scheiding der soorten, waardoor er biodiversiteit ontstaat, die heel duidelijk een rol speelt in het evenwicht.
Het evenwicht
Het uitsterven van een soort is niet alleen heel vervelend voor de soort, maar heeft invloed op de gehele omgeving. Het uitsterven van de wolf in Yellowstone park (Verenigde Staten) heeft geleid tot het verdwijnen van veel vogelsoorten (Ripple WJ 2007). Hier lijkt ogenschijnlijk geen relatie te zijn, maar de elandenpopulatie kon daartoe enorm toenemen, waardoor veel vegetatie waar de vogels van leefden, verdween. Het is een voorbeeld van hoe slecht de gevolgen te voorspellen zijn van een verstoord evenwicht. Hetzelfde geldt voor de introductie van een paar lieve konijntjes in Australië door de eerste immigranten die, zelfs nu nog, leidt tot een jaarlijkse schadepost van 100 miljoen dollar. De omgeving veranderen of iets in de omgeving veranderen kan verstrekkende gevolgen hebben voor de soort zelf en het ecosysteem. Een soort kan niet overleven in isolatie, maar heeft een ecosysteem nodig. Evolutie heeft geen richting, maar kent wel evenwicht dat over millennia gevormd wordt tussen ontelbare organismen en genen. Evolutie draait wat ons betreft daarom niet om strijd, maar om harmonie, waarin ook strijd plaatsvindt. Verstoring van het evenwicht kan herstellen door tijd, maar onze leefstijl van ongelimiteerde consumptie en groei, leidt ertoe dat we alles hebben wat ons hartje begeert, behalve tijd. Wij hebben namelijk geen millennia meer, voordat een onvoorstelbare ramp zich zal voltrekken, als gevolg van ons egocentrisch gedrag.
Reductionisme
Het is duidelijk dat de natuur niet reductionistisch werkt, maar systemisch. Het gaat niet om de losse onderdelen, maar om het systeem, waarin onderdelen in meer of mindere mate interacteren met elkaar en met de rest. De hoeveelheid interacties liggen vaak buiten ons voorstellingsvermogen en daarom is het handig om iets van een voorbeeld te hebben. De complexiteit van een organisme gaat gepaard met een toenemend aantal genen. De mens zou op basis van wat er toen bekend was, naar schatting 100.000 genen moeten hebben, maar toen de analyse af was, bleek het ‘slechts’ 25.000 te zijn. Het betekent dat genen in combinatie ‘aan’ moeten staan om tot een bepaalde functie te komen. Als we een gen, sterk overgesimplificeerd voorstellen als een aan- en uitschakelaar, dan kunnen er 2 tot de macht 25.000 unieke combinaties worden gevormd. Een gemiddelde rekenmachine op internet geeft als resultaat ‘oneindig’ als je de mogelijke combinaties probeert door te rekenen. Dit is slechts binnen één organisme. De vele mogelijkheden verklaren waarom we slechts bij één procent van de ziekten, die een genetisch component hebben, iets kunnen voorspellen op basis van het genetisch profiel. De rest wordt vooral getriggerd door interactie tussen genen en met de omgeving. De aanpassing van een gen, is de aanpassing van een heel organisme en de interactie die het heeft met de omgeving. Reductionisme, heeft zijn plek in wetenschap, maar vertelt je hier dus nog minder dan het halve verhaal. We moeten systemisch leren denken.
Leefstijl
Kennis van de evolutietheorie, maar ook de waardering van het systemisch effect is relevant voor vitaliteit & leefstijl, omdat dit gaat over de inrichting en interactie tussen mens en de omgeving. Onze huidige leefstijl wordt door wetenschappers obesogeen genoemd en leidt duidelijk tot een verstoring van het evenwicht. Het lokt niet-overdraagbare ziekten uit zoals diabetes en vaatlijden. Hoewel vaatlijden ook in pre-industriële bevolkingsgroepen is aangetroffen, is de hoeveelheid veel lager en minder ernstig dan in het moderne westen. Een verandering van omgeving heeft effect op het organisme en het ecosysteem. Vanuit een biopsychosociale invalshoek begrijpen we de interactie van ogenschijnlijk gescheiden zaken zoals beweegarmoede en wilskracht, slaapschuld en depressie. De mechanismen hiervan zijn weliswaar gefragmenteerd, maar uitgebreid in de wetenschappelijke literatuur beschreven. Toch zijn er talloze situaties waarin men met een advies moet komen, waar geen experimenteel bewijs voor is. Er kan daarbij gekozen worden voor aanbevelingen die leiden tot een ‘natuurlijke’ leefstijl. De wetenschappelijke methode is het product van gezond verstand, maar de aanvaarding van wetenschap betekent niet dat we het gezonde verstand vervolgens moeten laten varen. Redeneren vanuit het evolutionaire perspectief is redeneren vanuit gezond verstand en veel mensen lijken baat te hebben bij een meer ‘natuurlijke’ leefstijl. Deze claim zullen we proberen kracht bij te zetten met een aantal onderbouwde voorbeelden.
-
De natuurlijke omgeving
Er is geen duidelijk beschreven mechanisme waarom een groene omgeving goed zou zijn voor de mens. Sterker nog, de vele barre uithoeken van de planeet tot de blokkendozen in een dichtbevolkte stad, laten zien dat we flexibel genoeg zijn om overal te overleven en vaak in goede gezondheid. Het argument dat het onnatuurlijk is, lijkt hiermee belachelijk, ware het niet dat veel mensen opknappen van een groene omgeving. In een prospectief onderzoek onder 1.000 mensen bleek dat het verhuizen naar een groenere leefomgeving te leiden tot een verhoogde mentale gezondheid (Alcock I 2014). Zelfs een blootstelling van 40 seconde groen heeft meetbaar effect op de gemoedstoestand en concentratie (Lee KE 2015). Er is geen duidelijk argument te bedenken waarom dit zo is, behalve dan dat het ‘natuurlijk’ is. Het effect gaat zover dat de hoeveelheid sterftegevallen stevig correleert met de hoeveelheid groen in de nabije leefomgeving (Maas J 2009). Het accountantsbureau KPMG heeft, in een voorzichtige analyse, berekend dat een toename van 10 procent groen in de wijk Bos en Lommer te Amsterdam, mogelijk zou leiden tot een reductie van 132 depressiepatiënten en daarmee een kostendaling van 223.00 euro in 2014 (KPMG 2012).
-
De natuurlijke voeding
De enorme belangstelling voor biologische voeding trekt veel gehaaide ondernemers aan, maar ook sceptici, die het afschilderen als irrationeel en als geldklopperij. Hoewel er zeker een kern van waarheid in zit, dreigen we hiermee het kind met het waswater weg te gooien. De overtuiging dat we voldoende over voeding weten, maakt het ook lastig om de zaak te nuanceren en het leidt tot een voedingsaanpak zoals IIFYM (if it fits your macros). Daarmee wordt een gezond voedingspatroon gedecimeerd tot astronautenvoer en soms leidt dat zelfs tot nagenoeg exclusief gebruik van maaltijdvervangers zoals Soylent en concurrenten, die claimen alles te leveren wat je nodig hebt. Dat is ongetwijfeld waar, net als dat we in betonnen blokkendozen kunnen leven, maar toch kunnen opknappen als we daaruit verlost zijn. Er is dus meer dan alleen de optelsom van nutriënten. Het gezondheidseffect van groente en fruit, maar ook het algehele verzadigingseffect kan niet verklaard worden aan de hand van de nutriënten. Om onbekende redenen heeft een heel product een ander effect dan je op basis van de nutriënten zou verwachten. Textuur, geur, presentatie, smaak en ook de interactie van duizenden bio-actieve stoffen uit groente en fruit, die op zichzelfstaand een te klein effect hebben (Liu H 2013). Wij missen dus iets en de kans is klein dat we het in een shake gaan vinden.
-
De onnatuurlijke stoffen
De bezorgdheid over de blootstelling aan de vele synthetische stoffen uit zich meestal in angst over chemicaliën. Dit wordt vaak bestreden met de dooddoener dat alles chemisch is, ook alle ‘natuurlijke’ stoffen. Het gaat echter niet om natuurlijke stoffen, maar om nieuwe stoffen die door de mens zijn geïntroduceerd en daarom prefereren wij de term synthetische stoffen. Naar verluidt heeft de mens in haar moleculaire ontdekkingsreis inmiddels meer dan 80.000 synthetische stoffen geproduceerd, die weliswaar individueel getest zijn, maar niet met elkaar. Dit is bekend en de Europese commissie (EC 2012) zegt er het volgende over:
“The Scientific Committees indicated that, under certain conditions, chemicals present in a mixture will act jointly in a way that the overall level of toxicity is influenced… In summary, for ecological effects, the exposure to mixtures of dissimilarly acting substances at low, but potentially relevant concentrations should be considered as a possible concern, even if all substances are below the individual Predicted No Effects Concentrations (PNECs). Consequently there is a need for improving the current knowledge and methodologies, and developing holistic approaches for the ecological risk assessment of chemicals under realistic conditions.”
De potentiele cumulatieve toxiciteit van de verschillende stoffen, ook wel het cocktaileffect genoemd, is geen verzinsel. De Europese commissie stelt daarom voor dat er nieuwe testmethodieken ontwikkeld moeten worden. Het is een erkenning van het systemisch effect en vooral erkennen dat we weinig weten over de gevolgen van onze experimenteerdrift. Verschuilen achter een op één enkele stof gerichte meetmethodiek zoals LD50 is dan ook een argument uit de vorige eeuw. Het demoniseren van een enkele stof door zogenaamd holistisch ingestelde mensen is daarentegen minstens net zo absurd.
Overwegingen
Er zijn vele argumenten die pleiten voor het omarmen van een natuurlijke leefstijl. Dit is niet ingegeven door een romantisch beeld van de natuur, maar het besef dat de mens een onderdeel is van een compleet ecosysteem waarin alles met elkaar lijkt te interacteren en daarmee een delicaat evenwicht vormt. Deze rol erkennen vereist dat de mens zijn ego opzij moet zetten en meer gericht zou moeten zijn op harmonie in plaats van zijn plek in de voedselketen. De mechanismen van dit evenwicht zijn beschreven in de evolutietheorie en verklaart waarom er op zoveel niveaus variatie is. De mens heeft in korte tijd de variatie enorm verschraalt door te handelen vanuit de hierarchie en het streven naar productie-efficiëntie.
zoals voeding, groene omgevingen en synthetische stoffen, zijn er ook aanbevelingen over talloze andere zaken zoals kunstlicht en beweegarmoede. De experimentele uitkomsten worden voorspeld door de evolutietheorie en daarmee doet het wat een wetenschappelijke theorie behoort te doen. Het streven naar een meer ‘natuurlijke’ leefstijl heeft daarmee een wetenschappelijke basis.
Een staccato samenvatting
- Evolutie gaat niet (uitsluitend) over survival, maar over harmonie, omdat geen soort in isolatie kan leven
- Harmonie vereist een bepaald evenwicht, dat door variatie op verschillende niveaus wordt geborgd
- Harmonie betekent niet dat er geen strijd plaatsvindt, maar het zal in veel gevallen het evenwicht niet verstoren
- De mens verstoort de harmonie en dat heeft niet alleen invloed op het ecosysteem, maar ook op de overlevingskansen van onze eigen soort
- We kunnen het allemaal niet bewijzen en hebben daar ook niet de tijd voor, maar we hebben een werkbare theorie
- Wijsheid is handelen door het onbekende te aanvaarden zonder in strijd te zijn met de feiten
- Het enige wat we nodig hebben is de wijsheid om deze theorie toe te passen
Conclusie
Men maakt graag een hiërarchisch onderscheid tussen data, kennis en wijsheid, waarbij het structureren van data leidt tot kennis, maar de overgang naar wijsheid moeilijker te omschrijven is. Data en kennis lijken vooral geregeerd te worden door feiten, door wat we weten. Wijsheid daarentegen lijkt vooral het onbekende te omarmen en kennis binnen de context van het onbekende te interpreteren. De aanvaarding van systeemdenken is alleen al vanwege de hoeveelheid variabelen, vooral het omarmen van het onbekende. Dit is relevant, omdat we geen tijd meer hebben om alle feiten te verzamelen. Dat is ook niet nodig, want we hebben namelijk een werkbare theorie die een natuurlijke leefstijl aanbeveelt. Het enige wat we nog wel nodig hebben is de wijsheid om deze gepast in te zetten.
